Kỳ XI: Quỷ Cốc Tử mưu lược toàn thư

‘Mưu’ vốn có nghĩa là lập mưu,ỳXIQuỷCốcTửmưulượctoànthư hiến kế, tức là hoạch định và đưa ra sách lược. Trong tư tưởng các nhà mưu lược xưa, ‘mưu’ thường gắn liền với ‘quyền’, hợp thành khái niệm ‘quyền mưu’. Trong mưu lược Quỷ Cốc Tử, hai khái niệm này được phân định rõ: quyền là cân nhắc tình thế, còn mưu là hoạch định nội dung, là lõi của kế sách. Quyền là ‘nói thế nào’, còn mưu là ‘nói gì’. Mọi kế sách muốn thành công đều cần kết hợp cả quyền lẫn mưu, tạo nên sự toàn vẹn.

Quỷ Cốc Tử nhấn mạnh rằng lập mưu không thể tách rời thực tế: ‘Phàm mưu hữu đạo, tất đắc kỳ sở nhân, dĩ cầu kỳ tình’- nghĩa là mưu lược phải tuân theo quy tắc nhất định, hiểu rõ nguyên nhân sự việc và nắm vững tình hình thực tế mới có kế sách đúng. Hiểu sự việc và thấu lòng người là tiền đề để đưa ra giải pháp phù hợp. Người làm mưu cần đánh giá năng lực, phân tích quan hệ và đo lường lợi ích giữa các bên. Quy luật này là cơ sở để xác định chiến lược đúng đắn.

Từ nguyên tắc đó, Quỷ Cốc Tử chia mưu lược thành ba bậc. Thượng sách là kế vô hình, khiến việc thành công mà không để lại dấu vết. Trung sách là kế hữu hình, mang lại kết quả mong muốn nhưng vẫn để lại dấu vết, thường được ca ngợi. Hạ sách là kế bất đắc dĩ, giải quyết tình huống khó khăn nhưng hao tổn nhiều nhân lực và vật lực. Người giỏi mưu cần biết kết hợp cả ba bậc để tạo nên giải pháp chu toàn.

Quỷ Cốc Tử cũng chỉ rõ cách áp dụng mưu lược với từng kiểu người. Quân tử nhân nghĩa coi thường lợi vật chất, không thể mua chuộc bằng tiền nhưng có thể khuyến khích họ cống hiến công sức. Dũng sĩ không sợ hiểm nguy, không thể đe dọa bằng hoạn nạn nhưng có thể giao trọng trách ở nơi gian khó. Người trí tuệ không dễ lừa dối, nhưng có thể thuyết phục bằng đạo lý. Ngược lại, kẻ ngu ngốc dễ bị che mắt, kẻ hèn nhát dễ bị uy hiếp, kẻ tham lam dễ bị tiền mua chuộc. Hiểu đúng bản tính con người và chọn cách ứng xử phù hợp chính là biểu hiện rõ nhất của mưu lược.

Người vận dụng mưu phải quan sát từ nội tâm đến hành vi bề ngoài, từ ánh mắt đến lời đáp. Quan sát phản ứng sẽ giúp xác định điểm then chốt để thuyết phục. Đồng thời, người làm mưu cần khéo léo điều chỉnh, từ đó vận dụng linh hoạt nghệ thuật mưu lược.

Quỷ Cốc Tử khẳng định, mưu lược phải gắn với quy luật vận động của sự vật. Sức mạnh lớn hình thành từ nhiều yếu tố nhỏ tích lũy, kiên cường đôi khi được tôi luyện từ nỗi sợ hãi, dư thừa có thể bắt nguồn từ thiếu thốn. Người giỏi mưu phải nhìn toàn diện, nắm vững mối tương quan để tiến thoái đúng lúc. Kế sách phải dựa trên nhận thức sâu sắc về quy luật, phân biệt rõ chỗ giống và khác để xử lý. Đây chính là ‘đạo thuật’, nền tảng để phát triển nhiều kỳ mưu diệu kế.

Một nguyên tắc khác được Quỷ Cốc Tử nhấn mạnh là công khai kế sách không bằng giữ bí mật, nói thẳng không bằng khéo léo gợi mở, theo lẽ thường không bằng vận dụng linh hoạt. Mưu lược không chỉ ở ý tưởng mà còn ở cách che giấu, khơi gợi và ứng biến. Những người cùng tham gia kế sách cần có sự gắn kết tình cảm để bảo đảm bí mật. Khi sự vật luôn biến đổi, kế sách phải linh hoạt theo. Chỉ có mưu lược mới giúp lập kế, vận dụng để kiểm soát tình thế, khi tiến khi lùi, luôn giữ thế chủ động.

Trong Tam Quốc diễn nghĩa, câu chuyện ‘Ba túi gấm’ của Gia Cát Lượng (181 - 234) là minh chứng sống động cho nguyên tắc này. Khi Lưu Bị giữ Kinh Châu - vùng đất mà Tôn Quyền nhòm ngó, tướng Chu Du bày mưu gả em gái Tôn Quyền nhằm lừa ông sang Đông Ngô rồi bắt giam, ép giao Kinh Châu. Gia Cát Lượng nhìn thấu mưu đồ, lập ba diệu kế niêm phong trong ba túi gấm và giao cho Triệu Vân. Ông dặn, nếu gặp nguy hiểm thì mở túi theo thứ tự.

Đoàn Lưu Bị vừa tới Đông Ngô, Triệu Vân mở túi gấm thứ nhất. Kế sách yêu cầu Lưu Bị ra mắt Kiều Quốc Lão. Lưu Bị dâng lễ cầu hôn, biến âm mưu ‘gả em gái Tôn Quyền’ thành chuyện công khai. Nhờ những người có thế lực nội chính ở Đông Ngô can thiệp, hôn sự thành thật, Lưu Bị vừa thoát hiểm vừa cưới được Tôn phu nhân. Chu Du lại bày kế khác, cho sửa phủ nguy nga, bày mỹ nữ ca hát để mê hoặc Lưu Bị. Triệu Vân lo lắng, mở túi gấm thứ hai. Trong đó là kế tung tin giả rằng Tào Tháo sắp mang đại quân đánh Kinh Châu. Nghe vậy, Lưu Bị mượn cớ đi lễ chùa, rồi rút lui. Quân Đông Ngô truy đuổi, tình thế nguy cấp, Triệu Vân mở túi gấm thứ ba - kế sách là mượn uy Tôn phu nhân. Binh sĩ Đông Ngô không dám cản trở công chúa, đoàn người thoát hiểm. Chu Du kéo quân đuổi theo nhưng bị đánh bại.

Ba túi gấm, ba lớp kế sách, đã giúp Lưu Bị vừa thoát hiểm, vừa cưới được Tôn phu nhân, đồng thời vẫn giữ vững Kinh Châu. Dù không trực tiếp có mặt, Gia Cát Lượng vẫn kiểm soát toàn bộ cục diện. Trường hợp này cho thấy sức mạnh của việc chuẩn bị nhiều phương án, dự liệu trước diễn biến và ứng biến đúng lúc - chính là tinh thần của ‘Mưu thiên’.

Quỷ Cốc Tử viết: ‘Sự quý chế nhân, nhi bất kiến chế vu nhân. Chế nhân giả, ốc quyền dã. Kiến chế vu nhân giả, chế mệnh’ - điều quý nhất là chủ động chế ngự người khác mà không để bị chế ngự. Kiểm soát người khác là nắm quyền chủ động, còn bị kiểm soát là phó mặc vận mệnh. Nguyên tắc này đến nay vẫn giữ nguyên giá trị. Trong quản lý, kinh doanh hay giao tiếp, ai nắm quyền chủ động thì không rơi vào thế bị động.

Thánh nhân thường giữ kín mưu lược, còn kẻ thiếu tinh tế lại hay phô trương. Người biết kìm nén cảm xúc, không bộc lộ yêu ghét mới có thể được giao việc lớn. Việc đã mất khó khôi phục, nguy nan khó đổi thành an toàn, chỉ có âm thầm vận dụng mưu lược mới tránh được rủi ro. ‘Phép tắc đối nhân xử thế của thánh nhân cũng tinh tế ở chỗ giấu kín’, không dựa vào hình thức đạo đức bề ngoài, mà dựa trên sự phù hợp với quy luật vận động và tính thực tiễn. Quan điểm này của Quỷ Cốc Tử có sự tương đồng với tư tưởng của nhà chính trị Niccolò Machiavelli (1469-1527) - tác giả của kiệt tác Quân Vương - Thuật cai trị, một trong những đầu sách quý thuộc Tủ sách Nền Tảng Đổi Đời. Cả hai ông đều nhấn mạnh rằng để giành thắng lợi - trên chiến trường hay thương trường - cần mưu trí, chuẩn bị kỹ lưỡng, biết che giấu và vận dụng linh hoạt nguyên tắc đúng thời điểm.

‘Mưu thiên’ không chỉ bàn về lập kế, mà còn nhấn mạnh nghệ thuật thấu hiểu lòng người, nắm bắt thời thế, dự phòng nhiều lớp kế sách để biến nguy thành an, biến yếu thành mạnh. ‘Mưu thiên’ thuộc thiên thứ 10 trong 12 thiên mưu lược của cuốn sách ‘Quỷ Cốc Tử mưu lược toàn thư’ được Nhà sáng lập - Chủ Tịch Tập đoàn Trung Nguyên Legend Đặng Lê Nguyên Vũ cẩn trọng, tuyển chọn trong ‘Tủ sách Nền Tảng Đổi Đời’.

很赞哦!（81）